Schaken is voor 99% tactiek, zei de Duitse grootmeester Richard Teichmann ooit. (eigenlijk zei hij “Schach besteht zu 99 Prozent aus Taktik”, doch dit terzijde.) Of dat waar is weet ik niet, maar op clubniveau lijkt zijn bewering in ieder geval wel aardig te kloppen.
Deze uitspraak was in 1999 voor mij de reden dat ik besloot om uit te zoeken hoe ik beter zou kunnen worden in tactiek. Papa Polgar heeft aangetoond dat je van drie gewone meisjes grootmeesters kunt maken door ze op een dieet te zetten van vooral tactische schaakopgaven. Maar kunnen ook volwassenen nog veel beter worden door de juiste training?
Daarom ben ik toentertijd begonnen met het eerste baksteendikke boek van papa Polgar, 5553+1 x checkmate, of een titel van soortgelijke strekking. Toen kreeg ik de smaak te pakken:
- 5333+1 mat-oefeningen van Laszlo Polgar
- 1200 oefeningen van de stappenmethode
- 500 oefeningen van Middlegames door papa Polgar
- 200 oefeningen van Endgames door papa Polgar
- 200 oefeningen van CD Chess Endgame Training door Convekta
- 4139 oefeningen van CD Intensive Course tactics door George Renko
- 1600 oefeningen van CD Killer moves door George Renko
- 2500 oefeningen van CD deadly threats door George Renko
- 1000 x checkmate van CD door Ftacnik
In 2005 maakte ik kennis met het werk van Michael de La Maza. Die had een boek geschreven met de intrigerende titel “400 points in 400 days”. Michael had zelf in bijzonder korte tijd ongeveer 600 ratingpunten gewonnen, dus hij leek de ideale ervaringsexpert op het gebied van snelle schaakontwikkeling voor volwassenen. In een korte samenvatting bestaat zijn methode uit het volgende:
Neem circa 1500 tactische schaakproblemen en los die op in 64 dagen. Begin vervolgens weer vooraan, en doe diezelfde 1500 nogmaals, maar nu in 32 dagen. Doe daarna diezelfde 1500 opgaven nogmaals, maar nu in 16 dagen. Daarna in 8, in 4, in 2 dagen, totdat je uiteindelijk alle 1500 problemen kunt oplossen in één enkele dag.
In die tijd was er een groep op internet die zichzelf de Knights Errant noemden. De Knights Errant volgden de methode zoals aanbevolen door Michael de la Maza (MDLM), en schreven de verslagen van hun inspanningen in hun blogs op internet. Algauw kreeg de methode van MDLM de bijnaam “the seven circles of hell”. De Knights Errant werden met veel humor geleid door hun aanvoerder Don Q. (lees zijn “persconferentie” hier in het Engels)
Ik sloot mij aan bij de Knights Errant. En ik startte een Engelstalige weblog. Ik selecteerde 1359 oefeningen van de CD intensive course tactics van Renko en startte mijn eigen “seven circles of madness”, waarvan ik regelmatig verslag deed op mijn weblog.
Zoals de onderstaande grafiek laat zien ging mijn rating gestaag omhoog van 1528 in 1998 tot 1874 in mei 2009 (FIDE 1881). In totaal dus een stijging van 346 punten. Er is klaarblijkelijk geen belemmering in de hersenen van een volwassene die een dergelijke progressie in de weg staat.
Maar in de periode van 2009 tot 2014 gebeurt er iets eigenaardigs. Ondanks het feit dat ik op dezelfde wijze dagelijks mijn tactische oefenopgaven blijf doen, begint mijn rating op onverklaarbare wijze langzaam weer te dalen. Van 1874 naar 1711 in ongeveer vier jaar tijd. Een verlies van 163 punten!
Uit de ervaringen van de andere Knights Errant was al eerder gebleken dat de methode van MDLM niet werkte. Het was natuurlijk sneu dat mijn rating weer langzaam achteruit kachelde ondanks al mijn inspanningen, maar ik besefte wel dat we hier grensverleggend bezig waren. De afgelopen jaren hadden we gezamenlijk heel wat wetenschappelijke artikelen gelezen afkomstig vanuit de cognitieve hoek, maar wat zich hier afspeelde liet zich vanuit die artikelen niet verklaren.
Zelf had ik mijn eigen inspanningen altijd vanuit een veel ruimer kader bekeken dan alleen het schaken. Het gaat hier natuurlijk niet alleen om het vergaren van ratingpuntjes (is trouwens wel heel leuk). De kernvraag is, kan een volwassene, met de juiste methode, een vergelijkbaar resultaat behalen als papa Polgar met zijn dochters? En als dit mogelijk zou zijn, kan dat resultaat dan geëxtrapoleerd worden naar alle overige terreinen van het leren op volwassen leeftijd?
De hamvraag is natuurlijk, wat is de juiste methode? Het schaakwereldje is zeer behulpzaam, en voor je het weet waad je kniediep door de goede raad en adviezen. Maar wat werkt er nu eigenlijk echt?
Ik besloot op dat moment om gewoon één voor één alle bekende en minder bekende methoden te onderzoeken en uit te proberen op mijzelf, met mijzelf als proefkonijn als het ware. Om de criticasters op voorhand de mond te snoeren, heb ik opzettelijk iedere methode extra intensief uitgeprobeerd. Ik ben vaak tot in het absurde doorgegaan, zodat er geen enkele twijfel meer over kon bestaan of een methode al of niet werkte. De volgende methodes heb ik uitgeprobeerd:
- Bord visie-oefeningen (bijnaam: de zoutmijnen)
- Ontleed de oplossing gedurende een uur en visualiseer vervolgens de resultaten gedurende een paar minuten
- Stel je de toekomstige positie voor met behulp van een verbaal verhaaltje
- Identificeer de functie van de stukken en visualiseer dit
- Identificeer de tactische thema’s van een combinatie en visualiseer dit
- Verbale formulering van het doel van een zet
- Problemen extreem snel oplossen
- Problemen extreem langzaam oplossen
- Het oplossen van extreem veel problemen (100K+!)
- Extreem veel herhalingen uitvoeren van dezelfde probleemset
- Oplossen van problemen zonder herhaling
- Blindschaken
- Correspondentieschaak spelen
- Veel blitz spelen
- Veel rapid spelen
- Veel langzame partijen spelen
- Stoyko-oefeningen
- Extreem moeilijke problemen oplossen
- Extreem eenvoudige problemen oplossen
- Allerlei bordscantechnieken
- Allerlei denkprocessen
- Oefeningen voor specifieke stukken
- Thema-oefeningen
- Willekeurige oefeningen
- Met klok
- Zonder klok
- Gebruik maken van een coach
- Visualisatie van afgedekte velden
- Stel je de aura van de stukken voor
- Mijn zwakheden geïsoleerd aanpakken
- Mijn zwakheden aanpakken met een alles-in-een-benadering
- Weigeren van remise aanbiedingen
Geen van deze methoden leverde een blijvend resultaat op.
Inmiddels begon ik de partijen die ik op de clubavond speelde steeds vreemder te vinden. Ik had het gevoel dat ik geen idee had waar ik mee bezig was tijdens een partij. Ik had het gevoel dat de zetten van de tegenstander mij overkwamen. Dat de uitslag van een partij geheel op toeval berustte. Dat ik de gevolgen van mijn zetten totaal niet kon overzien.
In 2014 werd duidelijk dat het zo niet langer kon. Mijn rating was gedaald tot een miezerige 1711, mijn weblog dat een monument van cognitieve experimenteerlust en ontdekkingen had moeten worden was uitgemond in een toonbeeld van koppige ijzerenheinigheid. Slechts een handjevol trouwe lezers kon de taaie berichten op de website nog volgen.
Ik heb toen de knoop doorgehakt, en ik ben toen gestopt met alle vormen van schaak. Het sloeg gewoon nergens op. Hierdoor kon ik mij gedurende vijf jaar volledig richten op de hamvraag: wat is de juiste methode? Het werd al snel duidelijk dat ik mijn eigen methode moest ontwerpen. Alle parameters moeten heel precies afgesteld worden, want anders werkt de methode niet. Hoe het mij vergaan is in de afgelopen vijf jaar lees je in een volgend artikel.
Wordt vervolgd. . .